Introductie muziek Herman van Veen: Opzij opzij opzij
Welkom
Welkom allemaal op deze viering. Jullie hebben al gemerkt of geraden dat deze viering over tijd gaat. Het komend half jaar staat het thema “tijd” centraal. Vandaag het eerste met als titel “Tijd als gave”. Tussen opzij,opzij,opzij en traag zit nogal wat verschil. Deze viering hebben we, zoals een degelijke preek, in drieën verdeeld, ten eerste: benadering vanuit de bijbel en dan kunnen we niet om Prediker heen, ten tweede: de spanning in het alledaagse leven en ten derde: bezinning via gedichten van o.a. Vasalis en Ida Gerhardt. We beginnen met het welkomstlied: Vol van verwachting zijn we gekomen.
Zingen: Vol van verwachting zijn wij gekomen
Tijd voor mededelingen
Prediker 3:1-8
Alles heeft zijn tijd
Voor alles wat er gebeurt is er een uur,
een tijd voor alles wat er is onder de hemel.
Er is een tijd om te baren
en een tijd om te sterven,
een tijd om te planten
en een tijd om te rooien.
Er is een tijd om te doden
en een tijd om te helen,
een tijd om af te breken
en een tijd om op te bouwen.
Er is een tijd om te huilen
en een tijd om te lachen,
een tijd om te rouwen
en een tijd om te dansen.
Er is een tijd om te ontvlammen
en een tijd om te verkillen,
een tijd om te omhelzen
en een tijd om af te weren.
Er is een tijd om te zoeken
en een tijd om te verliezen,
een tijd om te bewaren
en een tijd om weg te gooien.
Er is een tijd om te scheuren
en een tijd om te herstellen,
een tijd om te zwijgen
en een tijd om te spreken.
Er is een tijd om lief te hebben
en een tijd om te haten.
Er is een tijd voor oorlog
en er is een tijd voor vrede.
Zingen: Tijd van leven
Tijd als gave en alles heeft zijn tijd
Nadat een oude wijze rabbi was gestorven, vroegen de mensen aan zijn leerlingen wat voor hun meester nu het allerbelangrijkste in zijn leven was geweest. Het antwoord was: datgene waar hij op dat moment mee bezig was.
Het zou zomaar een oosterse wijsheid kunnen zijn. Het is een kunst om zo te leven dat je je volle aandacht geeft aan datgene, waar je op dat moment mee bezig bent. Of het nu een boek lezen is, of een gesprek met je buurvrouw, of een viering voorbereiden. Wat je ook doet, dat is op dat moment het belangrijkste in je leven en vraagt je volledige aandacht. Leven in het moment.
Het staat er niet met zoveel woorden, maar het zou zomaar van toepassing kunnen zijn van de wijsheid die Prediker ons voorhoudt. In het afgedrukte en voorgelezen gedeelte in de liturgie Alles heeft zijn tijd, zegt hij dat er voor alle dingen een eigen tijd is:
“Voor alles wat er gebeurt is er een uur, een tijd voor alles wat er is onder de hemel”, waarbij “tijd” zoiets betekent als “het juiste moment” of de “de geschikte tijd”. En dan volgt er een opsomming van allerlei verschillende dingen die dus elk hun eigen tijd, hun eigen geschikte moment hebben. Wat moet je daar meer van zeggen? Het is zo herkenbaar, voor iedereen eigenlijk. Je hoeft er niet speciaal gelovig voor te zijn om Prediker te begrijpen. Zo is het leven immers, en zo is het altijd geweest.
Het is opvallend dat Prediker begint met twee gebeurtenissen, waar de mens nu juist geen enkele invloed op heeft, geboren worden en sterven. Het zijn de twee uitersten waartussen wij leven, in beide gevallen ondergaan we het. Niemand heeft iets te zeggen gehad over zijn eigen geboorte. Niemand kan het uur van zijn sterven bepalen. Hoewel, je kunt je afvragen: is dat in onze tijd nog wel zo? We hebben een wet voor euthanasie en de uitvoering daarvan wordt nauwkeurig gepland. We kunnen al wel iets doen aan het moment, maar aan sterven ontkomt niemand.
Geboren worden en sterven, dat overkomt ons. Voor alles daartussen in, het leven (de tijd) geldt voor een groot deel, dat de mens zelf handelt en het juiste moment bepaalt. Denk hierbij aan, bouwen, afbreken, werken, sporten, boodschappen in huis halen, enz. Daarnaast zijn er gebeurtenissen die ons overkomen, bijv. natuurrampen, ongeluk en ziekte.
We ervaren goede en slechte tijden in ons leven en we hebben het over vreugde en verdriet, leven en dood, liefde en haat, voor en tegenspoed. Geluk, liefde en gezondheid zijn er als hoogtepunten, ziekte en ongeluk als niet te vermijden dieptepunten. Het leven trekt zich niets aan van goedheid en rechtvaardigheid. Ook de beste mensen worden getroffen door de meest vreselijke dingen en er is geen zin in te ontdekken. Het kan ons allemaal overkomen. Onverbloemd brengt Prediker deze ervaring van alle tijden naar voren. Zo onverbloemd, dat velen er verlegen mee zijn. Juist omdat deze woorden in de bijbel staan.
De bijbel is een weerbarstig boek, waarin ook al onze tekortkomingen en gewelddadigheden aan de orde komen. Zo spreekt Prediker ook van tijd van haat, tijd van oorlog en tijd van doden. Wat zou ik nu graag tegen Prediker willen zeggen “De tijd van haat, doden en oorlog hebben we, na 2300 jaar, al enige tijd achter ons gelaten”. Maar helaas, sla de krant open of zet de tv aan, grote kans dat Syrië, IS en her en der een aanslag op het beeld verschijnt. Bovendien zijn Erdogan en Trump niet de meest vredelievende personen. Maar laten we hoop houden, Prediker doet dat ook, hij eindigt niet voor niets met: “En er is een tijd van vrede”.
Bijbel-uitleggers zien nog een diepere laag in de tekst, misschien vinden sommigen van jullie het volgende wel te ver gezocht en te diep gegraven. Maar bedenk, Bijbel-schrijvers zijn niet alleen vertellers, maar ook tellers. En wie goed leest, of liever gezegd, goed telt, zal het volgende opgevallen zijn. “Alles heeft zijn tijd”, is samengevat in 7 verzen en ieder vers bestaat uit 4 tegenstellingen. 7 is het getal van de volheid, denk aan de 7 dagen van de week. En 4 is het getal van de ruimte, gesymboliseerd in de 4 windstreken en ook de 4 elementen, lucht, aarde, vuur en water. Het menselijk bestaan speelt zich af in twee dimensies, tijd en ruimte. Rabbijnen gaan rekenen 7 x 4 = 28 en dat is het getal van de vruchtbaarheidscyclus, van het voort brengen van nieuw leven. Ook dat is hoopgevend.
Tenslotte:
Tijd is iets wonderlijks, je kunt het zo verschillend beleven. Tijd is te langzaam voor wie wachten, te langdurig voor wie in angst verkeren, te lang voor wie rouwen, te kort voor wie blij zijn. Aanvaard het leven en de tijden als gave, niet als opgave die je moet volbrengen, geen klus maar een gave, een geschenk. Maak je vrij van de race tegen de klok, de race van nog meer en nog beter, nog verder, nog hoger. En bedenk: Voor alles wat er gebeurt is er een uur, een tijd voor alles wat er is onder de hemel.
Muziek van Judy Collins: Turn! Turn! Turn!
Rustig aan, en snel een beetje!
We leven in een snelle tijd, waarin alles draait om efficiency en doelmatigheid. Als je iemand vraag hoe het gaat, dan kijg je als antwoord: “Druk, druk, druk”. In het tijdschrift Volzin stond een interview met de filosoof Ruud Welten over de tijdsdruk van tegenwoordig. Hij zegt: We hebben als samenleving onszelf gereduceerd tot middelen in plaats van doelen: alles moet efficiënt zijn, alles moet iets opleveren, alles dient een economisch doel.
Maar het is ook een mentaliteit die we onszelf aandoen, namelijk: je leeft maar één keer, je moet het verschil maken, je moet out-of-the-box denken. We vinden dat we alles uit het leven moeten halen, nu, hapklaar, en snel een beetje. Dat geldt zelfs voor dingen die we langzaam willen doen – of het nu bijvoorbeeld gaat om slow reizen of slow food. Het moet slow, en snel een beetje! Het is paradoxaal.
Maar waarom zou alles eigenlijk slow moeten? In onze maatschappij zijn er al heel veel dingen die langzaam gaan. Maar als het over het verlangen naar rust en onthaasting gaat, bedoelen we die meestal niet. De NS is soms best slow, en in de file rijden gaat ook heel langzaam. Als wij de overheid benaderen en het duurt zes weken voor we een reactie krijgen, dan gaan we klagen. Terwijl dat pas slow is.
We willen wel slow food, maar geen files en geen traag internet. We zijn in ons verlangen dus nogal selectief.
Het zou in theorie mooi zijn als een hele samenleving slow zou worden, maar dan in alle opzichten. Dat zou een samenleving zijn waarin niemand meer klaagt, als je ergens in een rij moet wachten of de computer langzaam is. Maar de samenleving gaat snel, en dat is eigenlijk precies wat wij z’n allen willen.
Marli Huijer, de Denker des Vaderlands, wijst op een gevolg van onze snelle samenleving, het ontbreken van ritme.
Ritmes vormen markeringen in de tijd. Ritmes geven structuur aan ons leven en zorgen voor een evenwicht tussen alle activiteiten, zoals vaste tijden om naar school of het werk te gaan, vaste tijden om boodschappen te kunnen doen, vaste tijden voor uitgaansgelegenheid, enz.
Maar die vaste ritmes die ordening, structuur en cohesie in het sociale leven brachten, zijn verminderd. Er zijn nu flexibele tijdsindelingen die op elk moment individueel kunnen worden aangepast. We leven in een tijdperk van internet, tweets, smartphones en webwinkels, waar we 24 uur per dag en 7 dagen in de week mee bezig zijn. Er is geen ritme meer en geen vaste structuur, omdat alles continu beschikbaar is.
Dat leidt ertoe dat ons bioritme en de sociale gezondheid onder druk staan. Het leidt ook tot verdere individualisering. Omdat kantooruren en openingstijden en sabbatdagen als regulerende factoren aan kracht hebben ingeboet, deelt iedereen zijn tijd naar eigen inzicht in en wordt het steeds moeilijker om afspraken in te plannen met meerdere mensen.
Marli Huijer pleit ervoor om zelf ritme en structuur aan te brengen, en zelf vaste rustpunten in de week in te lassen.
De Duitse socioloog Hartmut Rosa wijst op een ander verschijnsel dat onze snelle tijd ook nog eens leidt tot een extra versnélling van alle zaken: nog sneller vervoer, nog snellere wegen, nog méér razende activiteit overal, op alle terreinen.
Het is zeker zo dat het vliegtuig en internet onze vrijheid hebben vergroot. Daar lag ook een belofte van vooruitgang in besloten: dat het leven beter werd, intenser, rijker.
Maar nu die belofte in Europa is ingelost, is de logica van de versnelling een doel op zich geworden. De moderne economie kan zichzelf alleen maar in stand houden, als ze elk jaar groeit en versnelt en vernieuwt. De sleutelwoorden van tegenwoordig zijn: groei, innovatie en alles moet beter. En we moeten dus allemaal steeds harder ons best doen.
Het probleem is dat de kapitalistische logica van het almaar sneller, almaar meer en almaar beter, wel opgelegd kan worden aan machines, maar niet aan mensen. Iedereen krijgt de opdracht om het volgend jaar nóg iets beter presteren.
De logica van het almaar meer, dwingt tot versnellen. Maar die logica leidt tot vervreemding, want we kunnen het nieuwe niet meer verwerken. De druk is voor iedereen hoog, in alle geledingen van de maatschappij. Iedereen staat onder tijdsdruk. En we komen niet in opstand tegen de drukte, omdat we niet weten wie we de schuld moeten geven.
Dat brengt me tenslotte tot de vraag of er ook oplossingen zijn voor deze hoge tijdsdruk, waar we collectief onder gebukt gaan.
In Epistel van maart 1992 heeft Mirjam een stuk geschreven met als titel Gulzigheid. Ik citeer daaruit: “We willen alles lezen, meemaken, zien, weten, horen. Niets mag ons ontgaan, want het kan belangrijk zijn en we zijn geïnteresseerd in duizend-en-een zaken. Overal willen we bij zijn, van alles op de hoogte blijven. Maar dat kan een soort gulzigheid worden, hoe boeiend, nuttig of mooi het vaak ook is. Deze houding kan een grote onrust geven, een jachtig leven. We rennen onszelf voorbij, we komen niet meer echt toe aan onszelf en aan elkaar. We moeten leren ook eens nee te zeggen. Niet alles hoeft en niet alles tegelijk”. Einde citaat.
In Trouw las ik in een artikel: “Als er geen tijd meer is om je te verdiepen, een stapje terug te doen en te denken ‘wie zijn we ook alweer’, dan ga je mee in een flow. Dat heeft een enorme oppervlakkigheid tot gevolg. Als er geen momenten meer zijn om stil te staan, om als het ware even ‘uit de tijd’ te stappen, dan praat je mee zonder reflectie. Dat is een groot gevaar van onze tijd. Je hebt momenten nodig om te reflecteren op de bronnen van onze cultuur.” Einde citaat.
Al met al is er denk ik wel een redelijke analyse van de oorzaken van alle overmatige drukte en groei en versnelling. We weten eigenlijk wel wat het probleem is. Maar een alomvattende oplossing heeft eigenlijk niemand.
Globalisering en automatisering leiden tot grote veranderingen, met grote voordelen met allerlei nieuwe ontwikkelingen. We kunnen nog maar nauwelijks vermoeden hoe de maatschappij zich in de toekomst zal ontwikkelen.
Gelijktijdig zitten we nu met z’n allen verstrikt in een net van te veel, te druk, te snel.
En niemand geeft richting, hoe we hier met z’n allen op een goede manier uit kunnen komen.
Helaas is er misschien ook wel geen collectieve oplossing en misschien komt er ook geen collectieve oplossing. Misschien is er alleen maar een individuele aanpak mogelijk. Hopelijk kan iedereen zelf op een ontspannen manier een eigen weg vinden in onze razendsnelle maatschappij. En kunnen we bij elkaar de kunst afkijken en van elkaar leren. Collectief wordt er geen oplossing aangereikt, maar op persoonlijk niveau zijn er hopelijk wel mogelijkheden. Misschien is dat wel een van de uitdagingen van deze tijd.
Zingen: Geef alle ruimte aan de liefde
De mier en de eekhoorn
De mier en de eekhoorn wandelden in een donker en afgelegen deel van het bos. De lucht was grijs en ze waren beiden in gedachten verzonken. De eekhoorn zakte plotseling in een gat dat vol lag met oude bladeren. Hij duwde de bladeren opzij. Tot zijn verbazing lag er op de bodem van het gat een brief. 'Een brief!' zei hij. De mier boog zich voorover, pakte de brief en veegde hem schoon. Hij schraapte zijn keel en las: Beste mammoet, Het is bijna tijd. Weetje dat? De holenleeuw
Het was een oude, omgekrulde, vergeelde brief met eigenaardige, droefgeestige letters.
'Wat zijn dat voor letters?' vroeg de eekhoorn.
'Oerletters,' zei de mier.
Daar had de eekhoorn nog nooit van gehoord.
'Dit is een oerbrief, eekhoorn,' zei de mier en hij keek heel ern¬stig.
De eekhoorn fronste zijn voorhoofd en vroeg: 'Wat zou de ho-lenleeuw bedoelen?'
'Nou, wat er staat, natuurlijk,' zei de mier. 'Het was toen bijna tijd.'
'Maar als het toen bijna tijd was, wat is het dan nu?' vroeg de eekhoorn.
'Het is nu al lang tijd,' zei de mier. 'Al lang.'
'Al lang tijd?' vroeg de eekhoorn.
'Ja,' zei de mier ongedurig. 'Dat betekent dat het nu altijd tijd is. Sinds toen.'
De eekhoorn kreeg een eigenaardig duizelig gevoel in zijn hoofd en hij wist dat hij beter maar niets meer kon vragen. Maar toch vroeg hij: 'Wat heb je dan nog meer dan tijd? Ik bedoel, wat was er dan toen de holenleeuw die brief schreef?'
De mier liep met grote passen heen en weer en zei: 'Toen was er nog geen tijd. Nu wel. Nu is er niets dan tijd.'
Zingen: Kom adem ons open
Liselore Gerritsen
De tijd
De tijd gaat voorbij met zien en met horen
de tijd gaat voorbij met honger en dorst
de tijd gaat voorbij tussen dood en geboren
van bloesem naar koren
gebruikt of vermorst
de tijd gaat voorbij met wikken en wegen
van het voor en het tegen, gaat de tijd voorbij
de tijd gaat voorbij met het zoeken naar wegen
vergeet je te leven
en de tijd gaat voorbij
de tijd gaat voorbij in een schelp aan je oren
hoor je het ruisen: de tijd gaat voorbij
de tijd gaat voorbij, de tijd gaat verloren
de tijd trekt zijn sporen
in jou en in mij
de tijd gaat voorbij met passen en meten
met kansen bereek’nen voor een langer bestaan
de tijd gaat voorbij, je zou moeten weten
dat je de tijd moet vergeten
om de tijd te verslaan
Zingen: Kom adem ons open
Vasalis
Eb
Ik trek mij terug en wacht.
Dit is de tijd die niet verloren gaat
iedere minuut zet zich in toekomst om.
Ik ben een oceaan van wachten,
waterdun omhuld door ’t ogenblik
zuigend eb van het gemoed,
dat de minuten trekt en dat de vloed
diep in zijn duisternis bereidt.
Er is geen tijd. Of er is niets dan tijd.
Zingen: Kom adem ons open
Ida Gerhardt
Over de eerbied
Gij moet het eenzaam laten
het zaad dat licht te slapen
en dat al kiem gaat maken.
Dit eerstelingsbewegen
van leven binnen leven
vermijd het te genaken.
Laat het stil in zijn waarde,
zaad in de donkere aarde;
zaad in de donkere aarde.
Er het zal groen ontwaken.
Zingen: Over de eerbied
Collecte voor het hospice Apeldoorn
Zegen
Neem de tijd om stil te staan
Ga in de kracht die je gegeven is
In eenvoud
In vrolijkheid
In vriendelijkheid
Op zoek naar liefde en de Geest zal met je zijn
Blijf niet staren op wat vroeger was
Zingen: Blijf niet staren op wat vroeger was
Uit Epistel november 1991
|
